1.BÖLÜM
2.BÖLÜM
3.BÖLÜM
4.BÖLÜM
DÜNYA YER FISTIĞI PİYASASI
Dünyadaki yer fıstığı üretim miktarları incelendiğinde yıllık 16 milyon ton ile Çin birinci sırada yer alıyor.Çin’i 7 milyon ton ile Hindistan ve 3 milyon tonla Amerika takip etmektedir.Nijerya, Senegal, Arjantin gibi ülkelerle birlikte dünya genelinde yıllık 35 milyon ton yer fıstığı üretiliyor.Arjantin üretim miktarının yaklaşık 700 bin ton olduğu düşünüldüğünde, dünya yer fıstığı üretiminde önemli bir rolü bulunmuyor.Dünyada yetiştirilen yer fıstığı çeşitleri Virjinya, Runner, Spaniş ve Valensiya olmak üzere başlıca dört pazar tipi bulunmaktadır.Bunlardan Virjinya ve Runner tipleri daha iri tohumlu olmaları hasebi ile çerezlik amaçla üretilmektedirler.Spanish (İspanyol) ve Valensiya tiplerinin tohumları daha küçüktür.Spaniş tiplerinin tohumları nispeten daha fazla yağ içerdiğinden daha çok yağlık olarak üretilmektedir.Valensiya tipleri ise genel olarak haşlamalık fıstık olarak değerlendirilmektedir.
Yıllık dünya üretiminin ortalama 35 milyon ton olduğu düşünüldüğünde,Türkiye’de üretilen 200 bin ton yer fıstığının dünya yerfıstığı piyasalarına etkisi yok denilecek kadar azdır. Dünya üretim miktarlarının kısa özetini, aşağıda yer alan tabloda görebiliriz.
Yer fıstığı üretimi yapan ülkelerin çoğunluğu,tüketimini de kendileri yapıyor.Zira en büyük üretici olan Çin aynı zamanda en büyük tüketicidir.Yıllık üretim miktarının hemen hemen tamamını kendi ülkesi içinde tüketmektedir.Toplam üretim miktarının sadece %1,65’ini ihraç ediyor.Çin’den sonra en büyük üretim payına sahip iki ülke olan Hindistan ve Amerika sırasıyla sadece toplam üretim miktarlarının %4,85 ve %6,64’ünü ihraç etmektedirler. Dünya piyasalarında ağırlıklı olarak yağ üretiminde kullanılan yer fıstığının çerez olarak tüketildiği en önemli ülke Amerika’dır. Lakin Amerika’da diğer büyük üreticiler gibi ihracat odaklı değil.
TÜRKİYE'DE DURUM
Türkiye, 500 bin dönüm alanda ürettiği ortalama 200 bin ton yer fıstığı ile kendi kendine yeten bir ülke konumunda.Her ne kadar Ülkemizde yer fıstığı denilince akla Osmaniye(150 bin dönüm ekim alanı ) geliyor olsa da,250 bin dönüm ekim alanı ile Adana en büyük üretici konumunda.Osmaniye,ekim alanı bakımında Adana’nın gerisinde kalıyor olsa da,Türkiye'de yer fıstığı ticareti Osmaniye üzerinden yürüyor.Sektörün yıllık cirosu 2 milyar TL.Mevzu bahis sektörün kurumsal bir zemine oturtulması,öngörülebilir olması şu aşamada mümkün gözükmüyor.Keza sektöre ait veri tabanı çok çok zayıf.Yani;yıllık hasat edilen ürün,hasatta kaybedilen miktar,zararlılar ile mücadele,ithalat-ihracat oranı,devir stoku gibi sektörün can damarları konusunda bir rapor bulunmuyor.Gördüğüm kadarıyla kısa vadede oluşma ihtimali de oldukça zayıf.Bu kadar öngörülemezliğin olduğu bir sektörde,hammaddenin sabit maliyet ile tedarik edilmesi hususu çok önem arz ediyor.Bu noktada sözleşmeli ekim yapılıp-yapılmadığı konusunu gündeme getirdik ve gördük ki sözleşmeli ekim yapılmıyor,hatta teklif dahi edilemiyor.Yerfıstığı çiftçisi zengin,yani dönem içerisinde kendisini çok rahat bir şekilde finanse ediyor.Finansal zorlanma yaşamayan çiftçi,sözleşmeli ekim konusuna da pek sıcak bakmıyor.
KOOPERATİFLEŞME NE AŞAMADA ?
1985 yılında Çukobirlik bünyesine katılan yer fıstığı,tıpkı diğer kooperatifler gibi sektörde yetkinliğini kaybetmiş durumda.İlk fıstıkçılar sitesi oluşturma aşamasında,fıstık esnafından bir miktar üyelik aidatı ile kooperatifleşme adımı atılmaya çalışılmış ancak yine başarısızlık ile sonuçlanmış.Aslında bir şeyler yapılmak istendiği zaman tüm imkanlar var.Zira fıstıkçılar sitesi adı altında oluşturulan bölgede yer tahsisi konusunda bir sıkıntı yok,hatta Çukobirliğin geniş bir de deposu var.Kısa ve uzun vadede yerfıstığı özelinde bir kooperatifleşme den söz etmek bir hayal diyebiliriz.
NEDEN ARJANTİN YER FISTIĞI ?
Arjantin yer fıstığı sahip olduğu spesifik özelliklerinden dolayı dünyada en yaygın kullanımı olan çerezlerden biridir. Yıllık yaklaşık 700 bin ton üretim yapan Arjantin, bu miktarın her yıl hemen hemen %60’ıni ihraç etmektedir. Arjantin yıllık üretim miktarına göre yaptığı ihracat miktarı bakımından diğer ülkelere göre mukayese edildiğinde en büyük ihracatçıdır
Yıllık 35 milyon ton üretimi yapılan yer fıstığı sektörü,derin bir piyasaya sahip olsa da, Arjantin yer fıstığının sığ bir piyasası vardır. Yer Fıstığı aslında Dünyada yağ sektörü için üretilen bir üründür. Arjantin menşeili yerfıstığı ise çikolata, şekerleme ve kuruyemiş sektörüne uygun yapısı ile diğer ülkelerden ayrışmıştır.
Her ne kadar büyük üretici konumunda olan Çin, Hindistan ve Amerika gibi ülkeler ihracat veya ithalat odaklı olmasalar bile, kendi ihtiyaçlarını karşılayamadıkları noktada alternatif yollar arıyor. Bu gibi yıllarda Arjantin yerfıstığında dramatik(talep kayması) fiyat artışları ile karşılaşılmaktadır.
Arjantin yer fıstığı (Runner Tipi) spesifik özelliklerinden dolayı her geçen yıl daha fazla tercih edilmektedir. Ancak Arjantin’de, bilinenin aksine High-Oleic üretim sertifikası olan üretici sayısı son derece azdır. Piyasalarda Arjantin menşeili yerfıstığı olarak satılan ürünlerin önemli bir kısmı High-Oleic özellikte olmamasına rağmen,piyasa da bu özelliğe sahipmiş gibi satılıyor.Bu durumun fark edilmemesi veya ‘’miş’’ gibi yapılmasının ana parametresi ise dünyadaki bir çok yer fıstığı çeşidine göre daha spesifik özellikler taşıması. Bu yüzden High-Oleic olmayan yerfıstıkları da kendilerine önemli bir pazar oluşturmuştur.
High-Oleic yer fıstığının en önemli özelliği, geç okside olmasından dolayı raf ömrünün uzun olmasıdır.Raf ömrü bakımından Osmaniye yerfıstığına göre tam 8 kat daha dayanıklı.Bu özelliği ile ülkemizde kuruyemiş sektöründen çok,çikolata sektöründe çeşni olarak yerini koruyor.Şu noktayı es geçmemekte fayda var ki;kuruyemiş sektöründe yağda kavrulmuş tuzlu yer fıstığında tek tercih Arjantin.Çikolata sektörü gibi kuruyemiş sektöründe de bağımlılık söz konusu.
Dünyada High-oleic yerfıstığı Arjantin dışında yaygın üretilen bir ürün değildir. Son yıllarda Brezilya çalışmalarını hızlandırdı,lakin şu ana kadar gözle görülür bir mesafe kat edebilmiş değil.
Arjantin yer fıstığının fiyat hareketi, herşeyin normal olduğu yıllarda çok sapmalar göstermez.Bu stabil fiyat hareketinin en önemli etkise ise, bağlantıların ürün ekilir iken yapılıyor olmasıdır.
Arjantin yer fıstığının ekimi,Ekim ayında yapılır. Hasat ise Nisan-Mayıs aylarında yapılmaktadır.Yer fıstığında doğru zamanda alım yapılmak isteniyorsa hasatta değil,ekim yapıldığında yani Ekim ayında pozisyon alınmalıdır.Çünkü aslında hasatta toplanılan ürünlerin satışı zaten yapılmıştır. Dolayısı ile üreticiler fazla ekimleri var ise bunu ayrıca satacaklardır.
Bu noktada Arjantin yer fıstığının fiyat hareketini etkileyen 2 ana senaryo öne çıkıyor.
1 -) Çin,Hindistan gibi ülkelerin dış alıma başvurması
2- ) Ekonomik parametreler.
Arjantin,tıpkı ülkemiz gibi ekonomik öngörülebilirliği son derece zayıf bir ülke.Peso’nun ani hareketleri,mevzu bahis ürün fiyatlandırma aşamalarını baltalıyor dememiz sanırım yanlış olmaz.Arjantin pesosunun son 4-5 yıllık sürede %500 civarı kayıp yaşaması da,endişelenmekte ne kadar haklı olduğumuzu gözler önüne seriyor.
YERLİ TOHUM GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI
Yerli tohum konusunda Çukurova üniversitesi bir dizi çalışmalar yapıyor.Şu ana kadar halis bey,ayşe hanım,sultan ve masal tohumları geliştirildi.Bu isimler tohumu geliştiren kişilere ait.Bugün için masal ismi ile geliştirilen tohum gözde diyebiliriz.Verim olarak dekar başına 650-700 kg ile tatmin edici düzeyde olduğu kesin.Her ne kadar Amerika'da bu oran dekar başına 1200 kg olsa da.Sektör liderlerinden aldığımız bilgilere bakılacak olur ise,yerli tohumların en büyük handikapı sert olması.Tat ve ağızda geç dağılma/dağılmama problemleri ise çözüm bekleyen diğer sorunlar olarak öne çıkıyor.
NC 7 SÜRDÜRÜLEBİLİR Mİ ?
Yer fıstığı tarımına içi kırmızı olan yerli tohumumuz ile başladık.Sonradan Amerika patentli NC7 hayatımıza girdi ve artık ülkemizde yerfıstığı tarımı tamamen bu tohum üzerinden devam etti ve ediyor.Bu tohumun dekar başına verimi 450 kg civarı.En büyük özelliği kurabiye kıvamında olması ve yeme kalitesinin yüksekliği.Lakin uzun vadede bu tohum ile devam etmek, bizi ithalata bağımlı hale getirebilir.Yaptığımız sektörel araştırmalardan gördük ki artık NC7 kısırlaşma eğiliminde.Bir an önce yerli tohumumuzu devreye sokmamız elzem gözüküyor.
İTHALATTA MISIR VE ÇİN ETKİLERİ
Yer fıstığında ithalat silahı çok aktif kullanılmıyor.Zira fiyatın afaki düzeylere çıkmadığı yıllarda ithalat yapmak pek mümkün değil.Keza %32.4 gümrük vergisi var.Mesela geçen sene yer fıstığı fiyatları 19 TL/KG bandına tırmanması ile birlikte hemen Çin’den fıstık ithal edildiğini biliyoruz.Çin burada en büyük üretici olması hasebi ile önemli.Mısır ise,Türkiye ile Mısır hükümetleri arası serbest ticaret anlaşması ile ön plana çıkıyor.Yıllık 500 ton(Kişi değil,Ülke kotası ) yer fıstığı ithal etme hakkı verilmiş.Mısır’dan yer fıstığı almak istiyorsak,karşılığında Mısır’a makine satmamız gerekiyor.Ancak bu koşullarda ticaret mümkün.
SON OLARAK
Yukarıda değindiğimiz önemli noktalardan bir tanesi de raf ömrü idi.Arjantin fıstığının raf ömrü,Osmaniye fıstığına göre 8 kat daha yüksek.Şimdi bir kuruyemiş firması,ürününde yüksek raf ömrü ister,ancak bir çikolata firmasının bu kadar raf ömrüne ihtiyacı var mı ? Tartışılması gereken bir durum.!
Birde,o kadar karışık bir piyasada,gerçekten Arjantin (High-Oleic) fıstığı aldığımızdan emin olmamız da mümkün değil.Hatta ve hatta bir adım daha öteye gidiyorum ve Arjantin fıstığı alınamadığını bile söylüyorum.Çünkü, yıllık Arjantin’in ürettiği 700 bin tonun sadece 150 bin tonu High-Oleic ( en fazla 200 bin ton )sertifikasına sahip üretiliyor.Yukarıda bahsetmiştik ve dedik ki bu Arjantin fıstığı için bağlantılar ürün ekilir iken yapılıyor.Ülkemiz firmaları ise çoğunlukla spot alım ( ihtiyaç belirsizliği ) yapıyor ve konuyu mantık çerçevesinde düşündüğümüzde,her istediğimizde High-Oleic fıstık bulmak neredeyse imkansız olmalı!
Halihazırda yüklü miktarda Arjantin fıstık kullanan firmalar ithalatlarını kendileri yapıyor.Spot piyasadan ürün almadıkları aşikar.Zaten ülkemizde Arjantin fıstığı serbest dolaşımda olan bir ürün değil.Talebe müteakip(sezon başında) bağlantı yapılıp getiriliyor.
Tüm bu değişkenlere vakıf olmamız,bizi derin bir üzüntüye sürüklemiş ve yerli ürünümüzün bir an once hakettiği değere kavuşması için elimizden geleni yapmamızın elzem olduğu gerçeği bir kez daha gözler önüne serilmiştir.
